บทบาทของตัวละครกุมภกรรณในการแสดงโขนเรื่องรามเกียรติ์ : ศึกษาจากบทวรรณกรรม และลีลาการรำ (กระบวนท่ารำและการแสดงชุดศึกกุมภกรรณ ตอนสุครีพถอนต้นรัง)

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาบทบาทกุมภกรรณที่ปรากฏในพระราชนิพนธ์เรื่องรามเกียรติ์จำนวน 3 ฉบับคือ บทพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช บทพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย และบทพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ต่อจากนั้น วิเคราะห์ แนวทาง รูปแบบ องค์ประกอบการแสดงบทบาทกุมภกรรณ จากบทละครเรื่องรามเกียรติ์ ชุดศึกกุมภกรรณ ตอนสุครีพถอนต้นรัง และวิเคราะห์กระบวนการใช้ท่ารำชุดศึกกุมภกรรณ ตอนสุครีพถอนต้นรัง ความสำคัญเพื่อรวบรวมองค์ความรู้ที่ยังไม่มีการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร วิธีดำเนินการวิจัยด้วยการวิจัยเชิงคุณภาพ ศึกษารวบรวมข้อมูลจากเอกสารตำราและ งานวิจัยที่เกี่ยวข้อง สัมภาษณ์ผู้ทรงคุณวุฒิ ฝึกปฏิบัติกระบวนท่ารำบทบาทกุมภกรรณชุดศึกกุมภกรรณ ตอนสุครีพถอนต้นรังและจัดประชุมสนทนากลุ่มย่อย(Focusgroup) สรุปในบทพระราชนิพนธ์ทั้ง 3 ฉบับนั้น ตัวละครกุมภกรรณมีปรากฏในภาพเป็นอนุชาของทศกัณฐ์ เป็นอุปราช และเป็นแม่ทัพ การวิเคราะห์บทบาทการแสดงของกุมภกรรณที่ปรากฏในการแสดงโขนตามแบบกรมศิลปากร จากบทโขนของกรมศิลปากร ชุดศึกกุมภกรรณ ตอนสุครีพถอนต้นรัง พบว่า กุมภกรรณเป็นตัวละครที่มีศักดิ์สูงเป็นอุปราช และเป็นแม่ทัพใหญ่แต่เป็นผู้ที่มีความขัดแย้งภายในใจระหว่างคุณธรรม ความถูกต้อง กับการทำหน้าที่ที่รับผิดชอบทั้งในฐานะน้องและฐานะแม่ทัพ ซึ่งมีผลต่อการกระทำของตนเองที่ต้องรับผิดชอบ ในการทำศึกสงครามกุมภกรรณใช้สติปัญญาออกอุบายล่อลวงให้สุครีพถอนต้นรังเพื่อตัดพละกำลังของสุครีพให้ลดลง เป็นการแสดงที่ใช้ท่ารำกำหนดพฤติกรรมของกุมภกรรณ คือพฤติกรรมภายในและพฤติกรรมภายนอก นำไปสู่การใช้ท่ารำการแสดงอารมณ์ที่มีความสอดคล้องและสัมพันธ์กัน จากการวิเคราะห์กระบวนท่ารำและการใช้ท่ารำของกุมภกรรณชุดศึกกุมภกรรณ ตอนสุครีพถอนต้นรัง ผ่านกระบวนการรำของผู้เชี่ยวชาญด้านนาฏศิลป์ไทยพบว่า การใช้ท่ารำประกอบบทพากย์และเจรจาของกุมภกรรณที่ใช้เจรจาโต้ตอบมีความดุดันเข้มแข็ง เป็นการใช้ท่ารำทำบทหนักส่วนลักษณะการใช้ท่ารำที่แสดงอารมณ์ที่เกิดภายในจิตใจแล้วแสดงความรู้สึกอารมณ์นั้นไปสู่ผู้ชมเป็นการใช้ท่ารำทำบทเบา