พระธาตุอีสาน

Abstract

พระธาตุเป็นสถาปัตยกรรมประเภทสถูปเจดีย์ เพื่อประดิษฐานพระธาตุหรือพระบรมสารีริกธาตุของกลุ่มชน สายวัฒนธรรมไทย - ลาว อันเป็นวัฒนธรรมเกิดใหม่แทนวัฒนธรรมขอมหรือเขมรในภูมิภาคอีสาน คติการสร้าง พระธาตุ สืบเนื่องมาจากความเชื่อในตำนานพุทธศาสนา โดยมีศูนย์กลางอยู่แถบลำน้ำโขงตอนกลาง และแพร่ กระจายทั่วไปในภูมิภาคอีสานราวพุทธศตวรรษที่ 21 - 23 ซึ่งเป็นระยะที่มีการอพยพ เคลื่อนย้ายเข้ามาในภูมิภาคแห่งนี้ของกลุ่มคนจากนครเวียงจันทน์ ที่มาคำว่าพระธาตุของชาวอีสานได้สืบทอดมาจากอดีต ดังคำในจารึกโบราณของวัดพระธาตุพนม ที่สร้างในปี พ.ศ. 2157 ปรากฏอยู่หลายคำเช่น พระสารีริกธาตุ พระมหาธาตุเจ้า โดยเน้นถึงความสำคัญ สิ่งประดิษฐานอยู่ภายในเหมือนกับชาวล้านช้าง และล้านนา ตามคติความเชื่อในการสร้างตำนานขึ้นเพื่อเป็นการฟื้นฟูพุทธศาสนาโดยได้รับอิทธิพลแนวคิดจากตำนานลังกาเช่นเดียวกัน คติเรื่องพระเจ้าเลียบโลก เป็นเรื่องราวของตำนานในอดีตยุคศรีโคตรบูร ในยุคนั้นได้เขียนตำนานเรื่อง พระธาตุพนมกล่าวถึงพระพุทธองค์ได้เสด็จออกจากเชตวันมหาวิหารมายังดินแดนแถบนี้คราวหนึ่ง ก่อนที่เสด็จสู่ปรินิพาน ได้เสด็จมาทรงประทับ และประทานรอยพระพุทธบาทตามสถานที่สำคัญ อันเป็นที่ตั้งพระธาตุสำคัญ ในภูมิภาคนี้ได้แก่ ริมหนองคันแทเสื้อน้ำ อันเป็นที่ตั้งของพระธาตุหลวงในนครเวียงจันทน์ ที่โพนจิกเวียงงัวที่ตำบลพระโค จังหวัดหนองคายจากนั้นไปโปรดประภารนาค ที่ภูเขาหลวงอันเป็นที่ตั้งองค์พระธาตุพังพวน แล้วประทานรอยพระพุทธบาทที่ฝั่งซ้ายใกล้ที่ฉันเพลเรียกว่าพระบาทโพนฉัน จากนั้นได้ไปประทานรอยพระพุทธบาทที่แผ่นหินใหญ่ ในแม่น้ำโขงโปรดพญาปากดำ ซึ่งเรียกว่า "พระบาทเวินปลา" จากนั้น พระพุทธองค์ ได้มาพักที่ภูกำพร้า 1 ราตรีรุ่งเช้า เสด็จไปบิณฑบาต ที่เมืองศรีโคตรบูร มาพักที่ต้นรัง ต่อมาพญาสุมิตรธรรมวงศาได้สร้างพระเจดีย์เรียกว่า "พระธาตุอิงฮัง" อยู่ที่สุวรรณเขตฝั่งประเทศลาว จากนั้นได้เสด็จไปสู่เมืองหนองหานหลวง ประทานรอยพระพุทธบาท ไว้ที่ภูน้ำลอดเชิงชุมได้แก่พระธาตุเชิงชุม แล้วเสด็จขึ้นภูเพ็กรับสั่งให้นำพระอุรังคธาตุ มาบรรจุที่ภูกำพร้า เมื่อหลังปรินิพานแล้ว จากนั้นพระองค์ได้เสด็จประทานรอยพระพุทธบาทที่ไหล่ภูพาน ซึ่งเรียกว่า "พระบาทบัวบก" อำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี และประทานรอยพระพุทธบาทที่หนองบัวบานเรียกว่า "พระบาทหนองบัวบาน" อำเภอบ้านผือ จากนั้นได้ประทานรอยพระพุทธบาทที่ภูเวียงเรียกว่า "พระบาทเป็นตุ่ม" อยู่ริมฝั่งโขงเหนือตัวอำเภอ ศรีเชียงใหม่ จังหวัดหนองคาย แล้วทรงประทานรอยพระพุทธบาทที่ภูศรี กลางเมืองหลวงพระบาง จากนั้น พระองค์เสด็จกลับเชตวันและเสด็จสู่ปรินิพานที่เมืองกุสินารา