การศึกษาความชุกและการกระจายตามสภาพภูมิศาสตร์ของยุงเสือในสภาพแวดล้อมเขตต่อเมืองและ เขตชิดป่า ในอำเภอบ่อไร่ จังหวัดตราด

The Study of Abundance and Geographic Distribution of Mansonia Vectors in Urban Fringe and Forest Fringe Areas in Bo Rai District, Trat Province

Abstract

การใช้ประโยชน์ที่ดิน เช่น การขุดบ่อกักเก็บน้ำจำนวนมากเพื่อการอุปโภคและการเกษตรกรรมส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงทางนิเวศวิทยาของยุงพาหะนำโรค การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อประเมินความชุกและการกระจายตามสภาพภูมิศาสตร์ของยุงเสือพาหะนำโรคในเขตต่อเมืองและเขตชิดป่าในอำเภอบ่อไร่ จังหวัดตราด โดยใช้แหล่งศึกษาสองแหล่ง ซึ่งได้จากการประเมินแหล่งเพาะพันธุ์ยุงเสือ การสำรวจที่ดินและการจัดทำแผนที่การใช้ประโยชน์ที่ดิน แหล่งศึกษา A มีบ่อดินจากเขตต่อเมืองซึ่งมีผักตบชวาหนาแน่น และแหล่งศึกษา B มีบ่อดินจากเขตชิดป่าซึ่งมีจอกหูหนูหนาแน่นปานกลาง ทำการประเมินความชุก (ทั้งชนิดและจำนวน) และอัตราการเกาะพักของยุงเสือตัวเต็มวัยเพศเมีย และประเมินความหนาแน่นลูกน้ำยุงเสือในเดือนพฤษภาคม เดือนสิงหาคมและเดือนพฤศจิกายน 2558 ผลการวิจัยพบว่า ทั้งแหล่งศึกษา A และ B มีความชุกของยุงเสือ Ma. uniformis ซึ่งเป็นสปีชีส์เด่น (pi=0.753 และ 0.638 ตามลำดับ) ในขณะที่ยังพบยุงเสือชนิดอื่นในสัดส่วนที่น้อยกว่ามาก เช่น Ma. indiana, Ma. annulata, Ma. annulifera, Ma. dives และ Ma. bonneae และพบว่ามีความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (P=0.040) สำหรับอัตราการเกาะพักของยุงเสือ Ma. uniformis (ค่าเฉลี่ย±ค่าเบี่ยงเบนมาตรฐาน ตัวต่อคืนต่อคน) ระหว่างแหล่งศึกษา A (12.04±6.15) และแหล่งศึกษา B (1.25±0.98) ในขณะที่ ไม่มีความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (P=0.040) สำหรับความหนาแน่นของลูกน้ำยุงเสือ (ค่าเฉลี่ย±ค่าเบี่ยงเบนมาตรฐาน) ระหว่างแหล่งศึกษา A (8.13±8.66 ตัวต่อหนึ่งกิโลกรัมของผักตบชวา) และแหล่งศึกษา B (1.0±1.06 ตัวต่อหนึ่งกิโลกรัมของจอกหูหนู) ข้อค้นพบนี้ชี้ให้เห็นอย่างชัดเจนว่า ยุงเสือ Ma. uniformis มีความสามารถในการปรับตัวแพร่พันธุ์ได้ดีในพื้นที่เขตต่อเมืองและเขตชิดป่าและจากข้อมูลสภาพการใช้ประโยชน์ที่ดินในระหว่างปี 2558-2561 ยิ่งสะท้อนให้เห็นว่า ถ้าประชาชน มีการขุดบ่อกักเก็บน้ำเพื่อการอุปโภคและการเกษตรกรรมมากขึ้นเท่าใด ก็ยิ่งเพิ่มแหล่งเพาะพันธุ์ยุงเสือพาหะนำโรคและความเสี่ยงที่คนจะสัมผัสกับยุงเสือพาหะนำโรคเพิ่มมากขึ้นในอำเภอบ่อไร่ จังหวัดตราด  Land use such as several constructed pools available for water supply and agricultural practices can influence changes in vector ecology. This study aimed to assess abundance and geographic distribution of Mansonia vectors in urban fringe and forest fringe areas of Borai District, Trat Province by using two study sites that were selected based on larval habitat assessment, land survey, and land use map. Study site A had a constructed pool in urban fringe as highly potent as breeding site with high density of water hyacinths. Study site B had a constructed pool in forest fringe as moderately potent as breeding site with moderate density of water lettuces. The periodic assessments of abundance (species and number) and man landing rate (MLR) for adult female populations of Mansonia vectors and larval abundance were done in May, August and November 2015. Findings revealed that  both study sites A and B had more abundant Ma. uniformis as predominant species (pi = 0.753 and 0.638, respectively). Its counterparts had lesser extent by Ma. indiana, Ma. annulata, Ma. annulifera, Ma. dives, and Ma. bonneae. There was a significant difference in MLRs (mean±SD mosquito per night per person) for Ma. Uniformis observed between study sites A (12.04±6.15) and B (1.25±0.98) (P=0.040). Meanwhile there was no significant difference in larval abundances between study sites A (8.13±8.66 larvae per one kilogram of water hyacinths) and B (1.0±1.06 larvae per one kilogram of water lettuces). Such findings suggest that Ma. Uniformis was adapted well to local environments of urban fringe and forest fringe areas. Based on 2015-2018 land use data, the significance was that more constructed pools available for water supply and agricultural practices, more increased Mansonia vector productivity and risk for human-vector exposure in Borai District, Trat Province.