เจ้าพ่อศรีนครเตา : การกลายเป็นผีใหญ่ภายใต้ความหลากหลายทางความเชื่อ กรณีบ้านเมืองเตา อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย จังหวัดมหาสารคาม ช่วงหลังปี 2540-ปัจจุบัน
God Srinakhontao: The Becoming of the Significant Spiritual God in Diverse Beliefs A Case Study of Baan Muang Tao, Payakkhaphoompisai District, Mahasarakham Province after 1997-present
Keywords:
เจ้าพ่อศรีนครเตา, ประดิษฐ์ประเพณี, ความทรงจำร่วมAbstract
บทความนี้มีความมุ่งหมายเพื่ออธิบายให้เห็นความซับซ้อนของความเชื่อเจ้าพ่อศรีนครเตาที่กลายเป็นผีคุ้มครองและมีอำนาจสูงสุดในอาณาบริเวณพื้นที่ทุ่งกุลาร้องไห้ท่ามกลางความหลากหลายของความเชื่อของผีคุ้มครองอื่น ๆ ที่ผ่านมาแม้มีงานศึกษาความเชื่อเจ้าพ่อศรีนครเตาด้านมานุษยวิทยา คติชนวิทยา และด้านการท่องเที่ยว ทว่ายังขาดการอธิบายพัฒนาการของความเชื่อเจ้าพ่อศรีนครเตาที่มีพลวัต นอกจากการอธิบายพัฒนาการของความเชื่อดังกล่าวแล้ว ยังอธิบายผ่านปฏิบัติการต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในช่วงปี 2540-ปัจจุบัน ยกตัวอย่างเช่น การสร้างรูปเคารพ การประดิษฐ์ประเพณีการสร้างความทรงจำร่วม เป็นต้น ปฏิบัติการดังกล่าวทำให้ความเชื่อเจ้าพ่อศรีนครเตากลายเป็นความเชื่อสูงสุดในอาณาบริเวณพื้นที่ทุ่งกุลาร้องไห้มาจนถึงปัจจุบัน The article is aiming at explaining the complexity in the belief of the Spiritual God Srinakhontao, which has become the most significant spiritual God in the area of Thong Kula Ronghai. Although there are previous studies on the Spiritual God Srinakhontao in different areas, such as anthropology, folklore studies, and tourism, there is still a knowledge gap in portraying the dynamic of the development of this belief. Additionally, the social practices occurred 1997-present, such as the creation of sculptures, invented traditions, and collective memories are the main factors enhancing the belief of the Spiritual God Srinakhontaoas, the most sacred god in Thong Kula Ronghai.References
การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย. (2540). สรุปแนวทางการพัฒนาการท่องเที่ยวในระดับจังหวัดภาคตะวันออกเฉียงเหนือ. กรุงเทพฯ: กองแผนนโยบาย.
กาญจนา แก้วเทพ. (2553). คุณลักษณะ & วิธีวิทยา: งานวิจัยเพื่อท้องถิ่น (พิมพ์ครั้งที่ 3). กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.).
เคน พรเสนา. (2560, 5 มีนาคม). ปราชญ์ชาวบ้าน. สัมภาษณ์.
งานวิจัยไทบ้านพลิกฟื้นทุ่งกุลาร้องไห้. (2554, มีนาคม 3). ไทยโพสต์, หน้า 4.
เจริญศรี ชินรัตน์. (2560, 5 มีนาคม). ปราชญ์ชาวบ้าน. สัมภาษณ์.
เติม วิพาคย์พจนกิจ. (2557). ประวัติศาสตร์อีสาน (พิมพ์ครั้งที่ 5) กรุงเทพฯ: สามลดา.
ทอง ปัดศิริมงคล. (2561, 16 มีนาคม). ปราชญ์ชาวบ้าน. สัมภาษณ์.
นฤพนธ์ ด้วงวิเศษ. (2560). แนวคิดมานุษยวิทยากับการศึกษาความเชื่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ในสังคมไทย. วารสารวิชาการมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยบูรพา, 25(47), 173-197.
นราวิทย์ ดาวเรือง. (2560). เจ้าพ่อศรีนครเตา: การกลายเป็น “ผีใหญ่” ภายใต้ความเปลี่ยนแปลงเศรษฐกิจ-สังคม ในพื้นที่ทุ่งกุลาร้องไห้ ตั้งแต่หลังทศวรรษที่ 2500-2560. วิทยานิพนธ์ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต, สาขาวิชาประวัติศาสตร์, คณะมนุษยศาสตร์, มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
นิธิ เอี่ยวศรีวงศ์. (2558). ผีบรรพบุรุษ. มติชนสุดสัปดาห์, 35 (1832), 36-37.
บรรณ สวันตรัจฉ์. (2553). พงษาวดารเมืองสุรินทร์ (พิมพ์ครั้งที่ 2). สุรินทร์: รุ่งธนเกียรติ ออฟเซ็ต.
บุญทัน กมล. (2552). ศึกษาตำนานเจ้าพ่อศรีนครเตาและพลังความเชื่อที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงเพื่อค้นหาแนวทางการพัฒนาชุมชนหัวเมืองเตาที่ยั่งยืนบ้านเมืองเตา อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย จังหวัดมหาสารคาม. รายงานการวิจัย. กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.).
บุญยงค์ เกศเทศ. (2535, สิงหาคม 16). จากผีปู่ตาถึงเฒ่าจ้ำสู่ชุมชน. สยามรัฐ, หน้า 6.
ปกป้อง จันวิทย์ (บรรณาธิการ). (2554). ปาฐกถา 60 ปี เศรษฐศาสตร์ธรรมศาสตร์. กรุงเทพฯ: Open books.
ประสบสุข ฤทธิเดช. (2550). การปรับตัวของชุมชนชาวนาในเขตทุ่งกุลาร้องไห้. ดุษฎีนิพนธ์ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต, สาขาวิชาไทศึกษา, คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์, มหาวิทยาลัยมหาสารคาม.
ประสิทธิ์ ลีปรีชา. (2560). เทพารักษ์ล้านนา: จากหอผีสู่รูปปั้นศาลเจ้าและอนุสาวรีย์. เชียงใหม่: ศูนย์วิจัยและบริการวิชาการคณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
พรมมา จำปาทอง. (2560, 5 มีนาคม). ปราชญ์ชาวบ้าน. สัมภาษณ์.
พระครูไพรวัล ไชยสงคราม. (2562, 16 มีนาคม). ปราชญ์ชาวบ้าน. สัมภาษณ์.
ไพฑูรย์ มีกุศล. (2515). การปฏิรูปการปกครองมณฑลอีสานสมัยที่พระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ทรงเป็นข้าหลวงใหญ่ พ.ศ. 2436-2453. วิทยานิพนธ์การศึกษามหาบัณฑิต, สาขาวิชาประวัติศาสตร์, คณะวิชาการศึกษา, วิทยาลัยวิชาการศึกษา ประสานมิตร.
มูลนิธิเล็ก-ประไพวิริยะพันธ์. (2559). พ่อใหญ่แห่งทุ่งกุลา“เจ้าพ่อศรีนครเตา”. เข้าถึงได้จาก https://bit.ly/3lhdtox
วลัยลักษณ์ ทรงศิริ. (2557). ผู้นำทางวัฒนธรรม. กรุงเทพฯ: มูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์.
สภาวัฒนธรรมอำเภอรัตนบุรี จังหวัดสุรินทร์. (ม.ป.ป.). วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์เอกลักษณ์และภูมิปัญญาเมืองรัตนบุรี จังหวัดสุรินทร์. สุรินทร์: ยงสวัสดิ์อินเตอร์กรุ๊ป.
ส่อม ดาราวรรณ. (2560, 6 มีนาคม). ปราชญ์ชาวบ้าน. สัมภาษณ์.
สุเทพ สุนทรเภสัช. (2548). หมู่บ้านอีสานยุคสงครามเย็น: สังคมวิทยาของหมู่บ้านภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (พิมพ์ครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: พิมพ์ดี.
สุวิทย์ ธีรศาศวัต. (2557). ประวัติศาสตร์อีสาน 2322-2488 เล่ม 1. ขอนแก่น: คลังนานาวิทยา.
เสาร์ บุรารมย์. (2560, 5 มีนาคม). ปราชญ์ชาวบ้าน. สัมภาษณ์.
องค์การบริหารส่วนตำบลเมืองเตาและคณะสถาปัตยกรรม ผังเมืองและนฤมิตศิลป์มหาวิทยาลัยมหาสารคาม. (ม.ป.ป.). เมืองเตาเล่าขาน. ม.ป.ท.
อมาวสี เถียรถาวร. (2532). เจ้าพ่อศรีนครเตา: บทบาทและความสำคัญของการถือผีภาคตะวันออกเฉียงเหนือ กรณีศึกษาบ้านเมืองเตา ตำบลเมืองเตา อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย จังหวัดมหาสารคาม. วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต, สาขาวิชามานุษยวิทยา, คณะโบราณคดี, มหาวิทยาลัยศิลปากร.
อำคา แสงงาม. (2553). การศึกษาศักยภาพทรัพยากรและการจัดการท่องเที่ยวทางวัฒนธรรมโดยชุมชนเพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยวในเขตทุ่งกุลาร้องไห้. วิทยานิพนธ์ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต, สาขาวิชาวัฒนธรรมศาสตร์, คณะวัฒนธรรมศาสตร์, มหาวิทยาลัยมหาสารคาม.
Homsbawm, E., & Ranger, T. (Ed). (1983). The invention of tradition. Cambridge: Cambridge University Press.
Hume, D. (1757). Dialogues concerning natural religion and the natural history of religion. Oxford: Oxford University Press.
Morris, B. (2006). Religion and anthropology: A critical introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
