ประเพณีก่อพระทราย: กระบวนการสร้างพื้นที่ทางวัฒนธรรมในเทศกาลวันไหลบางแสน

The Sand Cetiya Creating Tradition: The Process of Cultural Space Production in the Bangsaen Wan Lai Festival

Abstract

การวิจัยเรื่องประเพณีก่อพระทราย: กระบวนการสร้างพื้นที่ทางวัฒนธรรมในเทศกาลวันไหลบางแสน มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาความเป็นมา คติความเชื่อ แนวคิดและรูปแบบการก่อพระทรายในเทศกาลวันไหลบางแสน 2) เพื่อวิเคราะห์กระบวนการสร้างพื้นที่ทางวัฒนธรรม และ 3) เพื่อนำเสนอแนวทางการอนุรักษ์ สืบทอดและสร้างสรรค์ประเพณีก่อพระทรายในเทศกาลวันไหลบางแสน ใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ กลุ่มผู้ให้ข้อมูลคือกลุ่มผู้เกี่ยวข้องกับประเพณีก่อพระทราย จำนวน 74 คน โดยเลือกแบบอัตราส่วนและสุ่มแบบเจาะจง เก็บข้อมูลด้วยวิธีการสังเกต สัมภาษณ์ และสนทนากลุ่มย่อย และเสนอผลการวิจัยแบบพรรณนาวิเคราะห์ ผลการวิจัยพบว่า มีการสืบทอดมาตั้งแต่การตั้งถิ่นฐานของกลุ่มชนที่นับถือบูชาเจดีย์ตามคติพระพุทธศาสนาเถรวาท การก่อพระทรายมีพัฒนาการจากแบบดั้งเดิมสู่แบบเจดีย์สำคัญของไทยและแบบศิลปะร่วมสมัย ในขณะที่แนวคิดในการสร้างสรรค์พระทรายมีลักษณะเป็นพลวัต ด้านกระบวนการสร้างพื้นที่ทางวัฒนธรรมพบว่าเทศบาลเมืองแสนสุขมีนโยบายสร้างพื้นที่ทางวัฒนธรรม ส่งผลให้เกิดการกระบวนการเรียนรู้การก่อพระทรายหลากหลายรูปแบบ ก่อให้เกิดการเรียนรู้มิติทางวัฒนธรรมจากพระทราย สำหรับแนวทางการอนุรักษ์สืบทอดและสร้างสรรค์ ได้แก่ การเก็บรวบรวมข้อมูล การสร้างจิตสำนึกร่วมของชุมชน การสร้างเครือข่ายด้านภูมิปัญญาท้องถิ่น การพัฒนาเพื่อต่อยอดทั้งรูปแบบและแนวคิด และการสร้างพื้นที่ปฏิบัติการทางวัฒนธรรม  The objectives of the research “The Sand Cetiya Creating Tradition: The Process of Cultural Space Production on the Bangsaen Wan Lai festival” were 1) to study the history, beliefs, concepts and patterns of sand cetiya creating during the Bangsaen Wan Lai festival; 2) to analyze the process of creating cultural space; and 3) to present guidelines for preserving, inheriting, and creating the sand cetiya building tradition. This study employed a qualitative research methodology. The informants included a group of 74 people involved in sand cetiya creating tradition. They were selected using ratio and random sampling techniques. The data were collected using observations, interviews, and focus group discussions. The results of the research were then presented using a descriptive analysis. The results of research revealed that the tradition has been inherited since the settlements of cetiya worshippers in the Theravada Buddhist tradition. The patterns of sand cetiya creating has involved from the traditional patterns to the patterns based on important cetiya in Thailand and the contemporary art patterns, while the ideas of sand cetiya creating is dynamic. Regarding the process of cultural space production, it was found that Saen Suk Municipality had a policy to create physical cultural areas. This resulted in the learning process of creating sand cetiya in various patterns, and of different cultural aspects of the sand cetiya. The study suggested the following guidelines for preserving, inheriting, and creating the tradition: collecting data, raising collective consciousness of the community, establishing local wisdom network, further developing both concepts and patterns and creating space for cultural practice.