ปัจจัยที่ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์ที่ดินของลุ่มน้ำสาขาลำโดมใหญ่

Factors Affecting the Land Use Change in Lam Dom Yai Subwatershed

Abstract

ปัจจุบันปัญหาภัยแล้งที่เกิดขึ้นในภาคตะวันออกเฉียงเหนือก่อให้เกิดการขาดแคลนน้ำทางด้านการเกษตรอาจส่งผลกระทบเป็ นอย่างมากต่อการเกษตรกรรมในประเทศไทย เนื่องจากภาคตะวันออกเฉียงเหนือเป็นพื้นที่ที่มีการทำเกษตรกรรมอย่างเข้มข้น อีกทั้งยังเป็นแหล่งผลิตพืชเศรษฐกิจหลักของประเทศ ดังนั้นจึงจำเป็นต้องมีการวิเคราะห์ถึงปัญหา ผลกระทบ และการตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์ที่ดินที่เกิดขึ้น การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อทำการศึกษาและวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์ที่ดินในพื้นที่ลุ่มน้ำสาขาลำโดมใหญ่ด้วยกรอบแนวคิด DPSIR การศึกษานี้เป็นการศึกษาเชิงคุณภาพ (Quantitative Research) โดยใช้กระบวนการบูรณาการกรอบแนวคิด DPSIR กับการเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์ที่ดินในพื้นที่ลุ่มน้ำสาขาลำโดมใหญ่ ผลจากการศึกษาพบว่า พื้นที่ลุ่มน้ำสาขาลำโดมใหญ่เป็นพื้นที่ที่มีการเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์ที่ดินทางด้านการเกษตรมากระหว่างปี พ.ศ. 2542-2562 จากการวิเคราะห์กรอบแนวคิด DPSIR พบว่า ปัจจัยแรงขับเคลื่อน (Driver) เป็นปัจจัยเริ่มต้นที่สำคัญของสภาพปัญหาสิ่งแวดล้อมในพื้นที่ ได้แก่ ราคาสินค้าเกษตร นโยบายภาครัฐ ภัยแล้ง เป็นต้นเหตุที่ก่อให้เกิดปัจจัยภาวะกดดัน (Pressures) นำไปสู่การบุกรุกพื้นที่ป่าเพื่อทำการเกษตร รวมถึงปัญหาทาง ด้านการใช้สารเคมีเพื่อเร่งผลผลิตทางการเกษตร ซึ่งแรงกดดันดังกล่าวได้นำไปสู่ ปัจจัยสถานภาพทางทรัพยากร ได้แก่ การใช้สารเคมีทางด้านการเกษตรในการกำจัดศัตรูพืชมาก ทำให้เกิดมลพิษทางด้านน้ำ และมลพิษทางดิน จึงส่งผลกระทบ (Impact) คือ ผลผลิตลดลง รายได้ของเกษตรกรลดลง การแก้ไขปัญหาหรือการตอบสนอง (Response) ที่มีประสิทธิภาพมากที่สุด คือ การปรับเปลี่ยนการปลูกพืชใช้น้ำน้อยหลังนำการคุ้มครองพื้นที่เกษตรกรรม การพัฒนาศักยภาพของเกษตรกรให้มีความตระหนักถึงการปรับตัวต่อปัญหาทางด้านการเกษตรจึงจะช่วยลดปัญหาที่เกิดขึ้นในพื้นที่ได้  Recently, drought in north eastern Thailand effects the agriculture production of Thailand due to it is a major cultivation area of economic crop. To improve the productivity, it is necessary to analyze land use changes, its impacts and related problems. This study aimed to study the land use change and its DPSIR framework components in Lam Dom Yai Subwatershed. This study was qualitative research integrated with land use change analysis. Semi-structure interviews were completed by different officers from various related offices to specify views, problems and finally, identify DPSIR components. The results showed that the agriculture in the study area had been changed considerably between 1999 to 2019. According to DPSIR concept, driving factor is an important starting factor for the changes such as market price of agricultural products, government policies, drought. Driving factors led to forest encroachment, chemical contamination in water or soil, lower income, etc. The important responses which are the solution for this situation included promotion of dry season non-rice crop cultivation, agricultural area protection, famers’awareness rising for agricultural adaptation. It will be help to reduce problems in the area.