ความหลากหลายและการใช้ประโยชน์ทางยาจากพืชสมุนไพรในชุมชนบ้านสวนห้อม ตำบลปวนพุ อำเภอหนองหิน จังหวัดเลย

Diversity and Medical Utilization of Medicinal Plants in Ban Suanhom Community, Puanpu Sub-District, Nonghin District, Loei Province

Abstract

การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อสำรวจความหลากหลายและการใช้ประโยชน์ทางยาจากพืชสมุนไพรของประชาชนบ้านสวนห้อม ตำบลปวนพุ อำเภอหนองหิน จังหวัดเลย การสำรวจเก็บรวบรวมข้อมูลตัวอย่างพันธุ์พืชสมุนไพรนำโดยหมอพื้นบ้าน และสัมภาษณ์แบบตัวต่อตัวโดยใช้แบบสอบสัมภาษณ์กึ่งโครงสร้าง ในกลุ่มผู้ให้ข้อมูล คือ หมอพื้นบ้านและประชาชน ผู้มีประสบการณ์การรักษากับหมอพื้นบ้าน รวมทั้งหมด 30 คน เพื่อให้ได้ข้อมูลเกี่ยวกับข้อมูลชื่อท้องถิ่น ประโยชน์ที่ใช้ทางยา วิธีการเตรียม และส่วนที่ใช้เป็นยา วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติเชิงพรรณนา และวิเคราะห์พฤกษศาสตร์เชิงปริมาณ รายงานเป็นค่าการใช้ประโยชน์ และค่าความสอดคล้องของการใช้พืชสมุนไพร ผลการศึกษาพบว่า ผู้ให้ข้อมูลส่วนใหญ่เป็นเพศหญิงร้อยละ 66.7 อายุเฉลี่ย 42.36±17.720 ปี มีระดับการศึกษาสูงกว่าชั้นประถมศึกษา ร้อยละ 43.3 มีรายได้ เฉลี่ยต่อครัวเรือน 59,746.67±87,453.98 บาทต่อปี และส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ร้อยละ 43.3 ในชุมชนบ้านสวนห้อม พบพืชสมุนไพรวงศ์ Fabaceae-Caesalpinioideae มากที่สุด จำนวน 3 ชนิด จากการสัมภาษณ์การใช้ประโยชน์จากพืชสมุนไพร พบว่า พืชที่นำมาใช้ประโยชน์เป็นพืชสมุนไพรส่วนใหญ่ คือ ไม้ล้มลุก ร้อยละ 26 ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ทางยามากที่สุด คือ ใบและราก ร้อยละ 24 วิธีการที่นิยมใช้เตรียมยามากที่สุด คือ ต้มน้ำดื่ม ร้อยละ 71 และพืชที่มีค่าดัชนีรายงานการใช้ประโยชน์มากที่สุด ชะเอมป่า (Myriopteron extensum (Wight & Arn.) K.Schum.) มีค่าดัชนีรายงานการใช้ประโยชน์ของพืชสมุนไพร เท่ากับ 0.90 โดยประชาชนจะนำชะเอมป่ามาใช้ในการรักษาหรือบรรเทาอาการไอและขับเสมหะ มีค่าความสอดคล้องของการใช้พืชสมุนไพรสูงสุด เท่ากับ 0.96  The purpose of this research was to survey the diversity and medical utilization of medicinal plants in Ban Suanhom community, Puanpu Sub-District, Nonghin District, Loei Province. Ethnobotanical surveys were led by a traditional healer. Face-to-face interviews were conducted using a semi-structured interview among 30 informants, including traditional healers and people who had experienced treatment with the traditional healer to obtain information about local names, medicinal benefits, preparation methods and parts of plants used as medicine.  Data were analyzed by using descriptive statistics and quantitative indexes reported as Use Value index (UV) and Informant consensus factor (ICF). The results showed that the majority of the informants were female (66.7%), average age of 42.36±17.720 years old, education higher than primary school (43.3%), average income of 59,746.67±87,453.98 baht per year, and occupation of agriculture (43.3%). In Ban Suanhom community, the most number of species found was Fabaceae-Caesalpinioideae 3 species. 26% of medicinal plants were herbs. The parts that were most used for medicinal purposes were leaves and roots (24%). The most commonly used preparation method was decoction (75%).  The plant with the highest reported utilization index was wild licorice (Myriopteron extensum (Wight & Arn.) K.Schum with the highest Value index (UV) of 0.90. People used wild licorice to treat or relieve cough and expectorant which had the highest Informant consensus factor (ICF) of 0.96.