โพรไบโอติก : อดีต ปัจจุบันและอนาคตของการใช้โพรไบโอติกในการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำ

Probiotics: Past, Present and Future Use of Probiotics in Aquaculture

Abstract

การเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำเป็นอุตสาหกรรมที่สร้างรายได้ให้กับประเทศไทยปริมาณมหาศาล แต่เนื่องด้วยการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำแบบพัฒนาที่นิยมเลี้ยงกันในปัจจุบันเป็นระบบการเพาะเลี้ยงแบบพัฒนาที่นำมาซึ่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและระบบเพาะเลี้ยงเป็นอย่างมาก ไม่ว่าจะเป็นคุณภาพน้ำเสื่อมโทรม การเกิดโรคระบาดบ่อยครั้ง การสะสมของสารอินทรีย์ในปริมาณสูงและมีผลกระทบต่อระบบนิเวศของสิ่งแวดล้อม ดังนั้นทางเลืองหนึ่งที่สามารถป้องกันปัญหาเหล่านี้คือ การใช้โพรไบโอติก ซึ่งเป็นจุลินทรีย์ที่มีความสามารถในการย่อยสลายสารอินทรีย์ ยับยั้งการเจริญของเชื้อก่อโรค กระตุ้นภูมิคุ้มกันและส่งเสริมการทำงานของระบบทางเดินอาหารของสัตว์น้ำ ทำให้สัตว์น้ำมีอัตราการเจริญเติบโตและอัตราการรอดชีวิตเพิ่มสูงขึ้น อีกทั้งการใช้โพรไบโอติกทำให้การเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมและให้ผลผลิตที่ยั่งยืน ซึ่งการใช้โพรไบโอติกในอดีตนั้นมักมุ่งเน้นใช้งานในผลิตภัณฑ์อาหารคนและอาหารปศุสัตว์ ในขณะที่การใช้โพรไบโอติกเพื่อการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำเพิ่งได้รับความสนใจเมื่อประมาณ 20 ปีที่ผ่านมา ซึ่งการใช้โพรไบติกในการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำในปัจจุบันได้รับความนิยมเพิ่มมากขึ้น เนื่องจากช่วยเพิ่มผลผลิตของสัตว์น้ำและช่วยลดปัญหาการเกิดโรคได้มาก แต่อย่างไรก็ตามการใช้โพรไบโอติกในปัจจุบันส่วนใหญ่ยังไม่มีประสิทธิภาพเท่าที่ควร ทั้งนี้เกิดจากข้อจำกัดประการหนึ่งของผลิตภัณฑ์โพรไบโอติก คือ ปริมาณและชนิดของจุลินทรีย์ไม่ตรงตามที่กำหนดบนฉลากของผลิตภัณฑ์ รวมทั้งจุลินทรีย์มีอายุการใช้งานไม่นานเพียงพอทำให้เมื่อผลิตภัณฑ์ที่มีอายุการเก็บรักษานานขึ้นจะมีปริมาณและชนิดของจุลินทรีย์ลดลง และทำให้ผลิตภัณฑ์ดังกล่าวมีประสิทธิภาพลดลง ดังนั้นการใช้โพรไบโอติกในการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำในอนาคตนั้นควรมีหน่วยงานทางวิชาการแนะนำให้มีการใช้โพรไบโอติกให้เหมาะสมและควรมีผลิตภัณฑ์โพรไบโอติกที่มีอายุเก็บรักษานานเพียงพอต่อการใช้ รวมทั้งมีผลิตภัณฑ์โพรไบโอติกที่มีประสิทธิภาพได้มาตรฐาน เนื่องจากการใช้โพรไบโอติกนอกจากช่วยเพิ่มอัตราการเจริญเติบโตและอัตราการรอดชีวิตของสัตว์น้ำได้แล้ว ยังช่วยลดต้นทุนการผลิตจากค่าใช้จ่ายในการใช้ยาปฏิชีวนะและลดการดื้อยาของเชื้อก่อโรคที่สร้างปัญหาให้กับเกษตรกรผู้เพาะเลี้ยงสัตว์น้ำ และที่สำคัญที่สุดจะทำให้ผลผลิตโดยรวมของผลผลิตสัตว์น้ำของประเทศไทยมีคุณภาพสูงขึ้นและไม่มีการตกค้างหรือปนเปื้อนของยาปฏิชีวนะAquaculture generates a large amount of foreign income to Thailand. However, intensive aquaculture system, commonly used in aquaculture, causes a tremendous environmental pollution and farming impact resulting in aquatic deterioration, incidence of antibiotic resistant of pathogenic bacteria, organic matter accumulation, and adverse ecological impact. Therefore, use of probiotics to beneficially affect the animal host by improving intestinal microbial balance would offer alternative approach to prevent the environmental deterioration, based on inhibiting pathogenic bacteria, degrading organic substances, activating and advocating nutrient adsorption capacity in intestinal tract and enhancing survival and growth rate of the host. Additionally, probiotics has become popular for aquaculture because the use of probiotics is environmental-friendly to aquaculture and generates sustained production. In the past, probiotics were mostly used as food supplement in human and terrestrial livestock diet while application of probiotics in aquatic animals has just fascinated 20 years ago. Currently, probiotics become increasingly popular for aquaculture industry due to an increased production and a decline of disease outbreak after application of probiotics. However, problems associated with the use of probiotics have been related with the efficiency of the commercial probiotics products as a result of mislabeling of the number and component of contained microbes in the products. Furthermore, commercial probiotics products have relatively short shelf life, resulting in the decrease of concentration and type of microbes over storage time. Utilization of probiotics in aquaculture would be governed by the academic institute for recommendation on the proper use of probiotics, development of probiotics products with longer shelf life and standardization of good probiotics products. The appropriate use of probiotics is considered as the alternative approach that enhances survival and growth rate of aquatic animals and reduces the cost emerged from antibiotic treatment. Finally, the occurrence of antibiotic resistance of pathogen that causes the problems to husbandry and aquatic products of Thailand would be eliminated and the quality of aquaculture products would be improved.