กระบวนการถ่ายทอดภูมิปัญญาหมอพื้นบ้านในการใช้สมุนไพรเพื่อการรักษาสุขภาพในชุมชนจังหวัดเลย

Abstract

การวิจัยครั้งนีมี้วัตถุประสงค์เพื่อศึกษากระบวนการถ่ายทอดภูมิปัญญาหมอพื้นบ้านด้วยการใช้สมุนไพรในจังหวัดเลย เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพโดยใช้วิธีการการสัมภาษณ์เจาะลึก การสังเกตแบบมีส่วนร่วมและการสนทนากลุ่ม ผลการวิจัยพบว่าองค์ความรู้เกี่ยวกับสมุนไพรในการบำบัดรักษา โดยการจัดทำเป็นตำรับ (ขนาน) ตามอาการของโรคต่าง ๆ ในระบบของร่างกาย ซึ่งวิธีการรักษาของหมอพื้นบ้านนั้น มีความสัมพันธ์กับความเชื่อต่าง ๆ ตามวิถีวัฒนธรรมของท้องถิ่น โดยหมอพื้นบ้านมีความเชื่อเกี่ยวกับสาเหตุแห่งความเจ็บป่วยจากความเชื่อในพุทธศาสนาเป็นหลักสำคัญ ความเชื่อเกี่ยวกับธาตุสี่ ขันธ์ห้า และความเชื่อเกี่ยวกับโหราศาสตร์ตามดวงชะตาราศี ผลการศึกษาวิธีการถ่ายทอดภมูิปัญญาหมอพื้นบ้านด้วยการใช้สมุนไพร โดยระบบการถ่ายทอดภมูิปัญญาหมอพื่นบ้านมีการถ่ายทอดจากบรรพบุรุษในระดับเครือญาติ การถ่ายทอดจากหมอพื้นบ้านสู่บุคคลที่สนใจการถ่ายทอดจากหมอพื้นบ้านสู่ผู้รับการบำบัดรักษาที่หายแล้ว การถ่ายทอดจากสถาบันทางการศึกษาและการถ่ายทอดจากตำราแผนโบราณ วิธีการถ่ายทอดภูมิปัญญาหมอพื้นบ้าน มีการถ่ายทอดในระดับครอบครัว ชุมชน และในระดับประเทศ โดยมีวิธีการการบอกเล่าบรรยายด้วยวาจา การสาธิต การปฏิบัติ จริง วิธีถ่ายทอดโดยให้เรียนรู้จากสื่อด้วยตนเอง วิธีถ่ายทอดโดยการจัดแสดงนิทรรศการในรูปของแหล่งเรียนรู้วิธีถ่ายทอดภูมิปัญญาโดยบันทึกองค์ความรู้ไว้เป็นลายลักษณ์The purpose of this research was to study processes for transferring folk medicine healers’ wisdom about the use of herbs for treatment in communities of Loei Province. The qualitative research methods used included an in-depth interview, participatory observation and focus group discussion. The findings revealed that bodies of herbal knowledge could be learned and classified from drug formularies for the treatment of various illnesses. The method of treatment by the folk healers was related to different beliefs and local cultures. As Buddhists, the folk healers believed that illnesses were caused by the Four Great Elements and the Five Aggregates. In addition, they believed that astrology and the horoscope could help predict the diseases of a person. The processes for transferring the wisdom of the folk healers included the inheritance from the ancestors, the transfer among the family members, the transfer by the traditional healers to interested persons, the transfer from the traditional healers to the patients completely cured by the treatment, the transfer from the academic institutions and the transfer by the traditional texts of drug formulary. The methods of transferring folk healers’ wisdom included the transfer at the family, community and national levels by the use of verbal communication, such as word of mouth and lectures. The transfer could be done by other means, such as demonstration, actual practice, self-learning from media, exhibition at learning resource centers and written records.