หลากวิถีทางของการพัฒนาหลังบ้านอีอีซี : การปรับโครงสร้างอำนาจท้องถิ่น และความไม่แน่นอนของสังคมเกษตรกรรม
Multiple Trajectories of the EEC Backyard Development: Local Power Restructuring and Agricultural Society Uncertainty
Keywords:
การเปลี่ยนแปลงภาคเกษตรกรรม, เปลี่ยนที่ดินให้เป็นทุน, ความไม่แน่นอน, โครงสร้างอำนาจท้องถิ่น, หลังบ้านอุตสาหกรรม, Agrarian Change, Land Capitalization, Uncertainty, Local Power Structure, Industrial BackyardAbstract
บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ในการศึกษาถึงเงื่อนไขทางเศรษฐกิจ - การเมืองระดับท้องถิ่น ซึ่งเป็นสาเหตุของความไม่แน่นอนของเกษตรกรในพื้นที่หลังบ้านอีอีซีตลอดช่วงสามทศวรรษที่ผ่านมา จุดเน้นของการศึกษานี้ คือการพิจารณาถึงการปรับโครงสร้างอำนาจท้องถิ่นในบริบทการพัฒนาของพื้นที่ โดยเฉพาะการเปลี่ยนแปลงของความสัมพันธ์ระหว่างเครือข่ายผู้มีอำนาจกับการบริหารจัดการทรัพยากรที่ดินท้องถิ่น ภายใต้โครงการพัฒนาอุตสาหกรรมและกระบวนการเปลี่ยนที่ดินให้เป็นทุน บทความนี้ใช้แนวทางวิจัยเชิงคุณภาพภายใต้กรอบแนวคิดเศรษฐศาสตร์การเมืองเพื่อตรวจสอบสาเหตุและผลลัพธ์ของการปรับโครงสร้างอำนาจท้องถิ่นที่เชื่อมโยงกับการบริหารจัดการทรัพยากรที่ดิน การศึกษาในงานวิจัยนี้สะท้อนให้เห็นว่าการปรับโครงสร้างอำนาจท้องถิ่นสัมพันธ์กับการเปลี่ยนแปลงของวิถีการบริหารจัดการที่ดินในช่วงหลังโครงการพัฒนาเขตอุตสาหกรรมภาคตะวันออก ด้านหนึ่ง เครือข่ายชนชั้นนำท้องถิ่น กลุ่มหนึ่งนำเสนอวิถีทางการพัฒนาที่ดินเชิงเดี่ยวซึ่งยึดโยงอยู่กับการพัฒนาเขตอุตสาหกรรมและกลายเป็นเงื่อนไขของการเกิดความไม่แน่นอนต่อเกษตรกร อีกด้านหนึ่ง เครือข่ายชนชั้นนำอีกกลุ่มซึ่งนำโดยเกษตรกรและผู้ประกอบการ พยายามนำเสนอวิถีทางการพัฒนาที่ดินที่ยึดโยงกับวิถีการดำรงชีพของเกษตรกรและผู้ประกอบการรายย่อยท้องถิ่น This research article examines the local economic-political conditions that have caused uncertainty of farmers in the EEC backyard over the past three decades. The focus of this study is to consider the restructuring of local power in the development context, especially the changing relationship between authority networks and local land resources management under industrial development projects and the land capitalization process. This article uses a qualitative research approach in a political economy framework to examine the causes and consequences of local power restructuring linked to land resource management. This research reflects that the restructuring of local power is related to changes in land management practices after the Eastern Industrial Zone Development Project. On the one hand, a local elite network offers a monoculture land development path tied to the development of industrial zones, and becomes part of the conditions of uncertainty for farmers. On the other hand, another elite network, led by farmers and entrepreneurs, aims to present a land development method aligned with the livelihoods of local farmers and small entrepreneurs.References
กนกวรรณ วิลาวัลย์. (2560). โกทร สุนทร วิลาวัลย์: “ภูมิใจที่ได้รับใช้ท่าน.” กรุงเทพฯ: สถาพรบุ๊คส์.
กมลศักดิ์ ตรีครุธพันธ์. (2549). การศึกษาความสัมพันธ์เชิงอำนาจ ระหว่างรัฐ ชุมชน และกลุ่มผลประโยชน์: กรณีศึกษานิคมอุตสาหกรรมมาบตาพุด อำเภอเมือง จังหวัดระยอง. วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต, สาขาวิชาเศรษฐศาสตร์การเมือง, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
กัมปนาท นาคพราย. (2561). ทัศนคติของชาวจังหวัดปราจีนบุรีที่มีต่อพรรคภูมิใจไทย: ศึกษาในห้วงเวลาปี พ.ศ. 2561. วิทยานิพนธ์รัฐศาสตรมหาบัณฑิต, สาขาวิชาสื่อสารการเมือง, มหาวิทยาลัยเกริก.
กัมปนาท เบ็ญจนาวี. (2566ก). เมื่อชีวิตเกษตรกรแขวนอยู่บนเส้นด้าย: การปิดล้อมใหม่และความไม่แน่นอนที่ถูกสร้างขึ้นในพื้นที่หลังบ้านอีอีซี. วารสารสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 35(1), 63-113.
กัมปนาท เบ็ญจนาวี. (2566ข). การเปลี่ยนแปลงภูมิทัศน์การพัฒนาในพื้นที่หลังบ้านอีอีซี: การช่วงชิง พื้นที่ความหมายที่ไม่ตายตัว และการสถาปนาอำนาจเหนือดินแดน. วารสารเศรษฐศาสตร์การเมืองบูรพา, 11(1), 34-58.
เก่งกิจ กิติเรียงลาภ. (2562). เขียนชนบทให้เป็นชาติ: กำเนิดมานุษยวิทยาไทยในยุคสงครามเย็น. กรุงเทพฯ: มติชน.
คมชัดลึก. (2567). ผ่ากลเกม ‘สุชาติ’ ซ้อนแผนลูกสาว ‘เฮียเป้า’ สวมเสื้อส้มล้มบ้านใหญ่. วันที่ค้นข้อมูล 11 มีนาคม 2567, เข้าถึงได้จาก https://www.komchadluek.net/scoop/thong-yuttaphop/570 257.
ชยันต์ วรรธนะภูติ. (2544). การวิจัยทางมานุษยวิทยา: ทัศนะทางทฤษฎี วิธีการวิจัยและการสะท้อนความจริง. วารสารวิธีวิทยาการวิจัย, 14(3), 231-257.
ชัยณรงค์ เครือนวน. (2559). วาทกรรมและปฏิบัติการทางวาทกรรมเพื่อขับเคลื่อนการพัฒนาอุตสาหกรรมของชนชั้นนำไทยและพันธมิตร: ศึกษาการพัฒนาอุตสาหกรรมภายใต้ตัวแบบมาบตาพุด. วารสารเศรษฐศาสตร์การเมืองบูรพา, 4(2), 129-152.
ชัยณรงค์ เครือนวน, จิรายุทธ์ สีม่วง, และกัมปนาท เบ็ญจนาวี. (2559). ทางเลือกการพัฒนาอุตสาหกรรมพื้นที่ชายฝั่งทะเลตะวันออกในมุมมองของรัฐ เอกชนและภาคประชาชน. ชลบุรี: มหาวิทยาลัยบูรพา.
ชัยยนต์ ประดิษฐศิลป์. (2554). โครงสร้างอำนาจท้องถิ่นระดับตำบลในเขตภาคตะวันออกและจังหวัดปริมณฑลของกรุงเทพมหานคร: กรณีศึกษาพื้นที่ในสามตำบล. วารสารการเมือง การบริหาร และกฎหมาย, 3(1), 53-74.
ชัยยนต์ ประดิษฐศิลป์. (2558). การพัฒนาและการเปลี่ยนแปลงเชิงโครงสร้างอำนาจของชุมชนท้องถิ่นในภาคตะวันออก. วารสารพัฒนาสังคม, 17(1), 65-87.
ชัยยนต์ ประดิษฐศิลป์ และชัยณรงค์ เครือนวน. (2560). โครงสร้างอำนาจและการกระจุกตัวของความ มั่งคั่งในท้องถิ่น: กรณีศึกษาจังหวัดแห่งหนึ่งในภาคตะวันออก. วารสารการเมือง การบริหาร และกฎหมาย, 9(3), 111-134.
ชัยยนต์ ประดิษฐ์ศิลป์, ชูวงศ์ อุบาลี, และอัศวิน แก้วพิทักษ์. (2566). เครือข่ายขับเคลื่อนนโยบายการพัฒนาเขตเศรษฐกิจพิเศษพื้นที่ชายแดนภาคตะวันออกของประเทศไทย. วารสารเศรษฐศาสตร์การเมืองบูรพา, 11(2), 1-23.
ชัยยนต์ ประดิษฐศิลป์, นักรบ เถียรอ่ำ, วงธรรม สรณะ, ชูวงศ์ อุบาลี, และจุตินันท์ ขวัญเนตร. (2556). เครือข่ายชนชั้นนำทางเศรษฐกิจการเมือง และผลกระทบของบ่อนคาสิโนตามชายแดนไทย-กัมพูชาในเขตจังหวัดภาคตะวันออก. กรุงเทพฯ: ศูนย์ศึกษาปัญหาการพนัน.
ชาย โพธิสิตา. (2562). ศาสตร์และศิลป์แห่งการวิจัยเชิงคุณภาพ (พิมพ์ครั้งที่ 8). กรุงเทพฯ: อัมรินทร์ พริ้นติ้ง แอนด์พับลิชชิ่ง.
ชาลินี สนพลาย. (2562). ชลบุรีระยะเปลี่ยนผ่าน: มองความเปลี่ยนแปลงการเมืองไทยผ่านชีวิตกำนันเป๊าะ. วันที่ค้นข้อมูล 2 กันยายน 2563, เข้าถึงได้จาก https://themomentum.co/somchai-kunplome-obituary/.
ณัชชานุช พิชิตธนารัตน์. (2558). แนวคิดวิเคราะห์โครงสร้างอำนาจท้องถิ่นในประเทศไทย. วารสารเศรษฐศาสตร์การเมืองบูรพา, 3(2), 1-28.
ดอท อีสเทอร์เนิร์ส. (2565). #SAVEแหลม หลังเกษตรกรเคลื่อนไหวปมโรงงานกำจัดขยะลักลอบทิ้งน้ำเสีย จ.ปราจีนบุรี ถูกข่มขู่. วันที่ค้นข้อมูล 1 ตุลาคม 2565, เข้าถึงได้จาก https://prachatai.com/journal/2022/ 09/100385.
ธนกร วงษ์ปัญญา. (2560). รู้ไหมผมลูกใคร? ชำแหละ ‘ตระกูลการเมือง’ สืบทอด-ผูกขาด-สูญพันธุ์ ใน วัฏจักรประชาธิปไตยไทย. วันที่ค้นข้อมูล 15 กันยายน 2564, เข้าถึงได้จาก https://thestandard. co/news-politics-political-dynasty-stithorn-thananithichot/.
ปิ่นแก้ว เหลืองอร่ามศรี. (2566). บทบรรณาธิการ ฝ่าภาวะความไม่แน่นอน: การดำรงอยู่ในห้วงเปลี่ยนผ่านของสังคมไทย. วารสารสังคมศาสตร์, 35(1), 1-23.
ผู้จัดการออนไลน์. (2552). ทายาทการเมือง อุตสาหกรรมในครัวเรือนของนักการเมือง. วันที่ค้นข้อมูล 19 มกราคม 2567, เข้าถึงได้จาก https://mgronline.com/live/detail/9520000152054.
ยศ สันตสมบัติ. (2539). ท่าเกวียน: บทวิเคราะห์เบื้องต้นว่าด้วยการปรับตัวของชุมชนชาวนาไทยท่ามกลางการปิดล้อมของวัฒนธรรมอุตสาหกรรม. กรุงเทพฯ: คบไฟ.
รุ้งนภา ยรรยงเกษมสุข. (2560). การทบทวนและปรับยุทธศาสตร์การพัฒนาของโครงการพัฒนาพื้นที่ชายฝั่งทะเลตะวันออกสู่การเป็นประเทศอาเซียนในจังหวัดปราจีนบุรี: กรณีการวางผังเมืองเพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรม. ชลบุรี: มหาวิทยาลัยบูรพา.
วงศ์พันธ์ อมรินทร์เทวา. (2563). เลือกตั้งท้องถิ่นภาคตะวันออก: เศรษฐกิจการเมืองที่ซับซ้อน และกลุ่ม - ตระกูลการเมืองเดิมที่ยังทรงอิทธิพล กับ โอฬาร ถิ่นบางเตียว. วันที่ค้นข้อมูล 17 กุมภาพันธ์ 2566, เข้าถึงได้จาก https://www.the101.world/eastern-local-elections/.
เวิร์คพอยท์ทูเดย์. (2562). เปิดรายชื่อ ส.ส. ใครหนุน-ค้าน จัดตั้งกมธ.ศึกษาผลกระทบ EEC. วันที่ค้นข้อมูล 14 สิงหาคม 2563, เข้าถึงได้จาก https://workpointtoday.com/eec-commissioner-voting-1/.
ศรีศักร วัลลิโภดม. (2562). จุดกำเนิดเจ้าพ่อตะวันออก “ผู้มีอิทธิพล” จากผลพวงนักเลงโต-อั้งยี่ อยุธยาถึงปัจจุบัน. วันที่ค้นข้อมูล 1 กุมภาพันธ์ 2565, เข้าถึงได้จาก https://www.silpa-mag.com/history/ article_34206.
สำนักงานสถิติแห่งชาติ. (2545). รายงานสำมะโนธุรกิจการค้าและธุรกิจทางการบริการ พ.ศ. 2545 จังหวัดปราจีนบุรี. กรุงเทพฯ: สำนักงานสถิติแห่งชาติ.
สำนักงานสถิติแห่งชาติ. (2555). รายงานสำมะโนธุรกิจและอุตสาหกรรม พ.ศ. 2555 ข้อมูลพื้นฐานจังหวัดปราจีนบุรี. กรุงเทพฯ: สำนักงานสถิติแห่งชาติ.
สำนักงานสถิติแห่งชาติ. (2565). รายงานสำมะโนธุรกิจและอุตสาหกรรม พ.ศ. 2565 ข้อมูลพื้นฐานจังหวัดปราจีนบุรี. กรุงเทพฯ: สำนักงานสถิติแห่งชาติ.
อานันท์ กาญจนพันธุ์. (2544ก). มิติชุมชน: วิธีคิดท้องถิ่นว่าด้วยสิทธิ อำนาจ และการจัดการทรัพยากร. กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.
อานันท์ กาญจนพันธุ์. (2544ข). วิธีคิดเชิงซ้อนในการวิจัยชุมชน: พลวัตและศักยภาพของชุมชนในการพัฒนา. กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.
โอฬาร ถิ่นบางเตียว. (2554). พัฒนาการของโครงสร้างอำนาจท้องถิ่นในภาคตะวันออก: วิเคราะห์ในเชิงเศรษฐศาสตร์การเมือง. ดุษฎีนิพนธ์ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต, รัฐศาสตร์, มหาวิทยาลัยรามคำแหง.
โอฬาร ถิ่นบางเตียว. (2556). กำนันเป๊าะไม่ได้เป็นเจ้าพ่อภาคตะวันออก. วารสารการเมือง การบริหาร และกฎหมาย, 5(3), 369-383.
โอฬาร ถิ่นบางเตียว. (2565). โครงสร้างอำนาจและการเมืองของการเลือกตั้งสมาชิกสภาเทศบาลและนายกเทศมนตรี ในจังหวัดชลบุรี 2564. วารสารรัฐศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์ มหาวิทยาลัย ขอนแก่น, 7(2), 29-46.
Arora, R. K. (2021). Structural Functional Approach. Retrieved December 10, 2023, from https:// egyankosh.ac.in/bitstream/123456789/78060/3/Unit-5.pdf.
Beck, U. (1999). World Risk Society. Cambridge: Polity.
Giddens, A. (1994). Beyond Left and Right: The Future of Radical Politics. California: Stanford University.
Hart, G. (1997). Multiple Trajectories of Rural Industrialization: An Agrarian Critique of Industrial Restructuring and the New Institutionalism. In David Goodman and Michael Watts (eds.), Globalising Food: Agrarian Questions and Global Restructuring (56-78). London: Routledge.
Jirenuwat, R., & Duggleby, L. (2021). Thai Communities Grapple with Pollution in Economic Corridor. Retrieved December 10, 2023, from https://dialogue.earth/en/pollution/thai-communities-grapple-with-pollution-in-economic-corridor/.
Keddem, S., Barg, F. K., & Frasso, R. (2021). Practical Guidance for Studies Using Freelisting Interviews. Tools for Public Health Practice, 18(January).
Körling, G., & Ibrahima, H. M. (2019). “Tout a été loti!”: Decentralisation, Land Speculation and Urban Expansion in Niamey, Niger. Swedish Society for Anthropology and Geography, 2(1-2), 67-79.
Levien, M. (2012). The Land Question: Special Economic Zones and the Political Economy of Dispossession in India. The Journal of Peasant Studies, 39(3-4), 933-969.
Lewis, D., & Hossain, A. (2018). Dealing with the Local Level Power Structure: Findings from a Qualitative Study of Three Villages in Greater Faridpur District. Journal of Bangladesh Studies, 18(1-2), 24-33.
Li, T. M. (2018). After the Land Grab: Infrastructural Violence and the “Mafia System” in Indonesia's Oil Palm Plantation Zones. Geoforum, 96, 328–337.
Lohmann, L. (1991). Peasants, Plantations, and Pulp: The Politics of Eucalyptus in Thailand. Bulletin of Concerned Asian Scholars, 23(4), 3-17.
Lund, C. (2002). Negotiating Property Institution: On the Symbiosis of Property and Authority in Africa. In Kristine Juul and Cristian Lund (eds.), Negotiating property in Africa (11-44). Portsmouth: Heinemann.
Pawson, R. (1996). Theorizing the Interview. The British Journal of Sociology, 47(2), 295-314.
Scott, J. (1990). Assessing Documentary Sources. In A Matter of Record: Documentary Sources in Social Research (19-35). Cambridge: Polity.
Strauss, A., & Corbin, J. (1994). Grounded Theory Methodology: An Overview. In Norman K. Denzin and Yvonna S. Lincoln (eds.), Handbook of Qualitative Research (273-284). London: Sage.
Tandon, N. (2014). Securing the Commons: Turning Land Asset Inequalities and Persistent Gender Inequalities into New Ways of Collaboration. Development, 57(3-4), 410-441.
Yin, R. K. (2003). Case Study Research: Design and Methods. California: Sage.