กลไกและกระบวนการจัดการผลประโยชน์ของชุมชนในพื้นที่ทางทะเล และชายฝั่งที่มีกิจกรรมทางเศรษฐกิจหลากหลาย

Benefits Management Process and Mechanism at the Community Level in Marine and Coastal Areas with Various Economic Activities

Abstract

บทความนี้มีวัตถุประสงค์ 3 ประการคือ 1) เพื่อรวบรวมข้อมูลพื้นฐานกิจกรรมการใช้ประโยชน์ด้านเศรษฐกิจทางทะเลของพื้นที่ศึกษา 2) เพื่อวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างผู้มีส่วนได้เสียของกิจกรรมต่างๆ ที่ใช้ประโยชน์พื้นที่ทางทะเลร่วมกัน และ 3) เพื่อสังเคราะห์กลไกการจัดการผลประโยชน์การใช้พื้นที่ทางทะเลร่วมกันของชุมชน ศึกษากรณีพื้นที่ตำบลเกาะลิบง อำเภอกันตัง จังหวัดตรัง ผลการศึกษาพบว่า มีกิจกรรมหลักที่สำคัญ 3 กิจกรรม คือ 1) กิจกรรมการทำการประมง 2) กิจกรรมการท่องเที่ยวกับทั้งกิจกรรมสืบเนื่องจากการท่องเที่ยว 3) กิจกรรมการอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งซึ่งดำเนินการควบคู่ไปกับกิจกรรมประมงและท่องเที่ยว โดยการทำการประมงเป็นอาชีพหลัก กิจกรรมการท่องเที่ยวและกิจกรรมสืบเนื่องจากการท่องเที่ยวเป็นอาชีพเสริม กิจกรรมอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลมีความสัมพันธ์กับการทำการประมงและการท่องเที่ยว คือ การทำการประมงเป็นไปเพื่อการดำรงชีพของชุมชนเป็นสำคัญ ในขณะเดียวกันการอนุรักษ์สัตว์ทะเลก็สอดคล้องกับผลประโยชน์กิจกรรมการท่องเที่ยวซึ่งถือเป็นรายได้เสริมที่สำคัญของชุมชน และการมีสัตว์น้ำหมุนเวียนจากการอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลก็ช่วยให้การทำการประมงเกิดความยั่งยืน กิจกรรมทางทะเลและชายฝั่งนั้นจึงผลักดันหนุนเสริมกันในเชิงบวก ผลประโยชน์ตกอยู่กับคนภายในชุมชนเป็นหลัก กลไกการจัดการผลประโยชน์มีสามลักษณะคือ 1) การจัดการโดยชุมชน นำโดยเครือข่ายผู้นำชุมชน คือ กติกาชุมชน วิถีวัฒนธรรมชุมชน 2) การจัดการร่วมระหว่างรัฐกับชุมชน เช่น การกำหนดเขตการใช้ประโยชน์ในทะเล และ 3) การจัดการโดยรัฐ ผ่านกฎหมาย เช่น กฎหมายประมง กฎหมายการใช้พื้นที่ในเขตอุทยานแห่งชาติ และเขตห้ามล่าสัตว์ป่า กลไกขับเคลื่อนสำคัญคือ ความร่วมมือชุมชนที่มีพัฒนาการมาจากกิจกรรมการอนุรักษ์ทรัพยากรทะเลในอดีต เป็นกลไกที่รัฐมิได้สร้างขึ้นมา แต่มาจากร่วมกันสร้างกระบวนการระหว่างชุมชนกับองค์กรพัฒนาเอกชน มีการประสานงาน และการทำงานเป็นเครือข่าย มีการเรียนรู้ร่วมกัน ลดข้อขัดแย้งระหว่างกันของคนในชุมชน ต่อมาได้เปิดให้รัฐเข้ามาร่วม เกิดการประสานงานร่วมกันระหว่างรัฐกับชุมชนในการทำกิจกรรมต่าง ๆ  This article aims to: 1) collect basic data on marine economic utilization in the study area. 2) analyze the relations between stakeholders utilizing and sharing the marine economy in the same area; and 3) synthesize co-mechanisms for managing marine profits in the study communities. The research area is KohLibong Subdistrict, Kantang district, Trang province. The research study found that there are three major activities, -- fishing, tourism, and activities related to tourism and coastal, and marine resource conservation -- that coincide and are related to one another. While fishing is the main occupation, tourism, and related activities are the additional ones. Also, activities on marine resource conservation are related to fishing and tourism as they help increase circulating marine animals and promote sustainable fishing. Moreover, conservation enhances tourism which has been an important source of income for the communities. Therefore, the marine and coastal activities help support one another positively and then the benefit will mainly belong to people in the communities. There are three mechanisms in managing benefits: 1) community management led by the network based on the community’s regulations and leaders 2) co-management between state and communities such as zoning of marine use and 3) state management through laws such as fishing laws, and land usage laws in the reserved areas. The main driving mechanism is community cooperation that has evolved from the past marine resource conservation activities. It is a mechanism that the state has not built, but it has come from the process built together in the communities with NGOs, coordinated, and worked as a network. This provides shared learning and reduces conflict between people in the communities. Later on, it was opened to the state to join in creating coordination between the state and the community in various activities.